چیستی وهم، نسبت آن با عقل و نقش آن در اخلاق و عرفان نزد ملاصدرا

واهمه در میان قوای نفس قوه‌ای مهم است که علاوه بر جایگاه مهمی که در نفس‌شناسی دارد در سایر حوزه‌های پژوهشی مانند معرفت‌شناسی، اخلاق و عرفان نیز نقش‌آفرینی می‌کند. واهمه در نسبت با عقل دو جنبة مطیع و سرکش دارد. از یک ‌سو در درک معانی جزئی به عقل خدمت می‌کند و از سوی دیگر، سبب خطای ذهن در امور کلی می‌شود. بنا بر نظر ملاصدرا، وهم قوه‌ای غیرمستقل و دارای مرتبه‌ای از تجرد و به‌منزلة عقل نازل است. قوة واهمه از این حیث که سبب به خطا افکندن ذهن می‌شود، بیش از جنبة دیگر آن مورد توجه فلاسفه است. به ‌گونه‌ای که ملاصدرا آن را شیطان درون و راه نفوذ شیطان به نفس آدمی می‌داند. طبق دیدگاه او جنبة گمراه‌کنندة واهمه به مدد خواطر شیطانی، علاوه بر آن‌که منشأ بروز برخی رفتارهای انسان است، در مسیر سلوک نیز موانعی برای سالک راه حق ایجاد می‌کند. در این مقاله ضمن بررسی چیستی وهم و نسبت آن با عقل نزد ملاصدرا، نقش آن را در اخلاق و عرفان بررسی می‌کنیم.